Тукай вдохновляет и сегодня — etatar.ru

Күптән түгел генә - 22 август кичендә Иске Кулаткы эшчеләр бистәсенең үзәк мәйданы шау-гөр килде. Шат күнелле балалар үзләренен әти-әниләре һәм мөгаллимәләре белән бергә каядыр барырга әзерләнәләр кебек. Әнә, зур, комфортабельле автобус килеп туктаган. Аңлашылды, бу балалар ата-бабаларыбыз ислам динен рәсми рәвештә кабул иткән изге җиргә - борынгы, чал тарихлы Болгар шәһәренә барырга җыенганнар икән. Укытучы апалары аларны кертеп урнаштырганнан соң, шыгрым тулы автобус ерак юлга кузгалып та китте. Иске Кулаткы район үзәгенең 1 һәм 2 нче санлы урта мәктәпләре укучылары - барлыгы 41 бала һәм биш укытучы борынгы бабаларыбыз мен ел элек көн күргән, хак вә пакь динебез исламны ирекле рәвештә кабул иткән Болгар каласына юл тоттылар. 

 ...Дүрт йөз чакрымнан артык юлны җиңел генә, исән-имин үтеп, менә, ниһаять, без Болгар җиренә аяк басу бәхетенә дә ирештек. Ап-ак таштан корылган биналарның хәрабәләре һәм болгар цивилизациясенә караган тарихи ядкарьләр - археология һәйкәлләре ерактан ук күзгә ташлана.

Шәһри Болгар Татарстан Республикасының көньяк-көнбатыш өлешендә, Идел елгасының сул як ярында урнашкан. Әлеге кала - Бөек Идел Болгарстаны дәүләтенең беренче башкаласы, ә Болгар җире - барча мөселман кардәшләребез өчен дә иң кадерле, изге урын-нарның берсе. 922 елда Алмыш хан тарафыннан ислам динен дәүләт дине сыйфатында рәсми рәвештә кабул итү Болгар дәүләте тормышында гаҗәеп дәрәҗәдә мөһим роль уйный. Әйтик, борынгы төрки язуы гарәп язуына алмашына. Исегезгә төшереп үтәбез: рус халкы христиан диненә бары тик 76 елдан соң гына күчә.

Тарихи мәгълүматларга караганда, Болгар шәһәре 10 нчы гасырда төзелгән. Алтын Урда ханы Булак-Тимер 1326 елда аны җимерә, тар-мар итә. Ләкин шәһәрнең алтын куллы осталары яңадан торгызуга ирешәләр. Озак та үтми, 1431 елда Мәскәү кенәзе Федор Пестрый гаскәрләре борынгы каланы янә хәрабә хәленә китерә. Шуннан соң шәһәр халкы бу җирләрне бөтенләй ташлап китәргә мәҗбүр була һәм кала беркайчан да торгызылмый инде. Борынгы шәһәр урыны хәзерге вакытта мәдәни-архитектура һәйкәле, ягъни дәүләт тарафыннан сакланучы тарихи тыюлык булып санала.

Борынгы ата-бабаларыбыз шәһәр салу өчен бик тә уңайлы урынны - Идел елгасының биек, текә ярын сайлаганнар. Табигатьнең әлеге гүзәл почмагы бер яктан рәхәтләнеп, җәелеп китеп балык тоту һәм кыргый хайваннарга ауга йөрү мөмкинлеге биргән, икенче яктан Болгар халкын зур, биек корылма саклаган, ә өченче ягында киң су юлы башланып киткән. Әгәр елга агымы буенча аның югары өлешенә барсаң, Балтыйк диңгезенә, ерак Төньякка килеп чыгасың, ә аскы өлеше җылы көньякка - Каспий диңгезенә барып тоташа. Мәгърур Идел ул чорда ук инде тирә-юньдә сәүдә елгасы булып исәцләнгән. Заманында сәүдәгәрләр аны «Бөек Идел юлы» («Великий Волжский путъ») дип йөрткәннәр. Мәгълүм ки, Болгарстан дәүләте халкы Урта Азия, Кытай, Византия илләре һәм күрше Русь белән тыгыз элемтәдә торган, сәүдә эшләрен киң күләмдә алып барган. Мисал өчен, сәйләннән һәм көмештән чигелгән өс һәм аяк киемнәре, агачтан, алтыннан, көмештән, бакырдан һәм бронзадан ясалган кыйммәтле, бик тә затлы әйберләр, шулай ук сары балчыктан гаҗәеп оста итеп эшләнгән бизәкле савыт-сабалар, сугыш кораллары белән сәүдә иткәннәр. Әнә, юка күн ясау серләре бары тик болгар осталарына гына билгеле булган икән. Болгарлар тулаем Европада беренчеләрдән булып чуен һәм корыч кою белән шөгыльләнә башлаганнар.

Шулай итеп, Бөек Идел Болгарстаны елдан-ел ныгый барган. 10-14 гасырларда биредә бик күп яңа биналар, йөзләгән мәчетләр һәм мәдрәсәләр сафка бастырылган. Сокланмый һәм горурланмый мөмкин түгел: биредә торак йортларны таштан, ягъни кирпечтән салганнар. Әйе, КИРПЕЧне беренчеләрдән булып безнең болгар бабаларыбыз уйлап тапканнар. Әнә, таштан корылган Кара пулат, Кече манара, Төньяк Мавзолей, Хан төрбәсе, чиркәү биналары безнең көннәргә кадәр әйбәт сакланганнар. Соңгы елларда Шәһри Болгар күзгә күренерлек дәрәҗәдә үзгәргән, искиткеч яңарган. Тарихи- мәдәни мирасны саклап калу ниятендә фәнни тикшеренүләр һәм реставрация эшләрен киң масштабта җәелдереп җибәргәннәр, шулай ук шактый гына туристлык һәм сәяхәт маршрутлары ачылган.

Татарстан Республикасы җитәкчелеге федераль дәрәҗәгә ия объектны - Болгар дәүләт тарихи- архитектура тыюлыгын саклап калу һәм төзекләндерү мәсьәләсенә зур игътибар бирә. Шатлыгыбыз чиксез: Болгар тыюлыгы берничә ел элек ЮНЕСКО халыкара оешмасының Бөтендөнья мәдәни мирасы исемлегенә кертелгән.

Болгар... Нинди бөек һәм гүзәл сүз! Биредә дистәләгән буыннарның чал, шанлы тарихы бөртекләп саклана.   Соңгы егерме биш ел эчендә ул Идел буе төбәгендә көн күрүче Россия мөселманнарының - традицион ислам тарафдар, ларының милләтебез һәм динебез тарихына баш ию урынына әверелде. Шуңа да ел саен уздырылган «Изге Болгар җыены»нда илебезнең төрле почмакларыннан, ерак чит илләрдән килгән меңләгән милләттәшебез катнаша.

Шунысы да игътибарга лаек: хәзер әлеге тарихи шәһәрне саклау, үстерү мәсьәләләре белән «Яңарыш» хәйрия фонды шөгыльләнә. Бу фондка мөхтәрәм шәхес - Татарстанның беренче президенты, ТРның Дәүләт киңәшчесе Минтимер Шәрип улы Шәймиев җитәкчелек итә.

Безгә Болгар тарихи тыюлыгы территориясендә урнашкан Икмәк музеенда булырга да насыйп итте. Биредә Икмәк музее ачып җибәрү проектын Татарстан Премьер- министры урынбасары - авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры Марат Әхмәтов тәкъдим иткән. Аның сүзләренчә, музей ачуның төп максаты агроэтнографик мирасны саклаудан һәм күбәйтүдән гыйбарәт. Иске Кулаткы балалары ашлыкны үстерү, эшкәртү һәм икмәк пешерү технологиясен зур кызыксыну белән карадылар, шунда ук пешкән икмәктән бик теләп авыз иттеләр.

Борынгы Болгар җиренә сәяхәтебез искиткеч файдалы һәм мавыктыргыч булды, күңелләрдә фәкать уңай тәэсирләр генә калдырды. Экскурсоводлар укучыларга Болгар җире турында бик күп яңалыклар җиткерделәр.

Җәйге каникуллар тәмамланыр алдыннан күренекле якташыбыз - атаклы меценат Эдуард Әнвәр улы Ганеев укучыларга шундый зур бүләк ясады, аңа рәхмәтебез әйтеп бетергесез. Ул борынгы Болгар җиренә бару өчен автобус белән тәэмин итеп, юл чыгымнарын тулысынча каплады, өстәвенә, һәрбер укучы балага 1әр мен сум күләмендә юл сәдакасы да бирде әле. Шуңа күрә укучылар барлык экскурсияләрдә дә теләп катнаштылар, туйганчы ашадылар һәм әти-әниләренә, туганнарына матур догалыклар, истәлекле бүләкләр дә алып кайттылар.

Әлеге истәлекле сәяхәтне оеш-тыру максатында бик күп көч һәм тырышлык куйган мәчет мөгалли-мәсе Зәйтүнә апа Абдюшевага да олы рәхмәтебезне җиткерәбез.

Әлфия ЗАИТОВА, Иске Кулаткы бистәсе 2 нче санлы урта мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы.

Нуруллина Венера Риясовна (р. 9.06. 1979 г.). В 1986–1995 гг. училась в СОШ № 4 г. Димитровград, , в 1994–1995 гг СОШ № 6 г. Димитровград.
Член Исполкома Димитровградской татарской национальной культурной автаномии, Солистка ансамбля "Неугасимые звезды", руководитель димитровградского отделения молодежной татарской организации "Новая волна"(с 2009 г.)

30 май - Ульяновск өлкәсе татарларының I нче корылтае.
Киләсе атнаның чәршәмбесендә, 30 майда, Ульяновск шәһәрендә өлкәбез татарлары вәкилләренең беренче корылтае узачак. Бөтенхалык съезды татар бизнесменнарының «Сембер» клубы, Ульяновск өлкә татар милли-мәдәни автономиясе, Ульяновск өлкәсе мөселманнарының региональ диния нәзарәте, яшьләрнең «Яңа дулкын» иҗтимагый оешмасы, «Ак калфак», «Болгар яңарышы», «Туган тел» милли иҗтимагый хәрәкәтләре һәм башка татар оешмалары инициативасы буенча үткәрелә.

Исегезгә төшереп үтәбез: корылтай - татар милләтенең гомумхалык съезды ул. Әлеге чара милләтләр һәм диннәр арасындагы элемтәләрне ныгытырга, эчке һәм тышкы проблемаларны хәл итүгә, мәңгелек рухи-әхлакый кыйммәтләрне - тынычлык, игелек һәм гаделлек принципларын алга сөрергә булышлык күрсәтәчәк. Төрки халыкларда корылтай үткәрү традициясе 12 нче гасырдан бирле яшәп килә.
Ульяновск өлкәсе татар җәмәгатьчелеге вәкилләренең съезды Россия Федерациясе территориясендә милли традицияләрне саклап калу, толерантлыкны һәм халыклар фасындагы дуслыкны ныгыту, милләтара мөнәсәбәтләрне камилтәштерү һәм татар җәмгыятьләре- 1ең илебез иминлеге хакына эшләүләре мәсьәләсе хакында фикер алышуга багышланачак. Өлкә татарлары )әкилләренең беренче корылтаена Ульяновск губернаторы, өлкә Хөсүмәте әгъзалары һәм Татарстан Ресгубликасы җитәкчеләре чакырулы.
Корылтайны оештыру комитетының чәршәмбе көнне, 23 майда, узган утырышында мөһим чараның программасы расланды. Очрашуны Ульяновск өлкәсе мөселманнарының региональ дини идарәсе рәисе, мөфти Сәүбән хәзрәт Сөләйманов дога белән башлап җибәрәчәк. Аннары Ульяновск •лкәсе һәм Татарстан Республикасы акимиятләре вәкилләренең :ыгышлары көтелә. Сәламләү үзләреннән соң, корылтайны оештыручыларның берсе - «Сембер» бизнес-клубы президенты Радик Гафуров «Ульяновск өлкәсендә татар бизнесының үсеше. Татарстан Республикасы белән экономик хезмәтгәшлек мәсьәләсе» темасын юыртачак. Ә Ульяновск өлкәсе мөфтие Сәүбән хәзрәт Сөләйманов кКчуриннар мәчетен, ягъни Федерация урамындагы 33 нче йортны татар-мөселман халкына кайтару һәм шәһәребездә Җәмигъ мәчете төзү өчен җир участогы үлеп бирү мәсьәләсен күтәреп чыгачак икән. Оештыру комитеты рәисе Радик Гафуров әнә шул хакта хәбәр итте. Аннары «Ак калфак» оешмасы рәисе Асия хаҗия Мөлекова «Татар гаиләсен саклап калу һәм үсеше» темасына уй-фикерләре белән бүлешәчәк. Ульяновск өлкәсе губернаторының милли мәсьәләләр буенча киңәшчесе, өлкә татар автономиясе рәисе Рамис Сафин «Ульяновск өлкәсендә татар телен һәм мәдәниятен саклап калу» темасына тукталырга җыена. «Болгар яңарышы» мәгърифәтчелек оешмасы рәисе Шәүкәт Богданов чыгышының темасы да билгеле - «Идел Болгарстаны территориясендә студент яшьләр өчен археологик казулар алып бару программасын тормышка ашыру. Идел Болгарстаны тарихы буенча дәреслек булдыру» дип атала ул. Ульяновск өлкәсенең татарча көрәш федерациясе президенты Фәнис Заббаров исә милли спортның шушы төрен үстерүгә бәйле проблемалар хакында бәян итәчәк. «Туган тел» мәгърифәтчелек оешмасы рәисе урынбасары Айрат Ибраһимов та татар теленең, гомумән, милләтебезнең бүгенге хәле һәм киләчәк язмышы турында нотык тотарга әзерләнә. Татар яшьләренең «Яңа дулкын» җәмгыяте лидеры Тимур Галеев өлкәбездә татарча радио ачып җибәрү кирәклеге турында сөйләячәк. Чыгышлар тәмамлан-ганнан сон, тамаша залыңда «ирекле микрофон»нар эшләячәк.
Төшке аштан соң, Татарстанның Этнә дәүләт драма театры артистлары корылтай делегатлары игътибарына танылган драматург Туфан Миңнуллинның «Мулла» дип исемләнгән спектаклен тәкъдим итәчәкләр. Спектакль 14 сәгать 30 минутта башлана.
Хөрмәтле милләттәшләр! Оештыру комитеты сезне барыгызны да беренче өлкә татар корылтаена чакыра. Корылтай 30 май көнне Ульяновск шәһәренең Татар мә-дәнияте үзәге бинасында (Нариманов пр-ты, 25) үтәчәк. Тел.: 8- 903-337-29-64, 8-908-474-12-26.

Видео с 1го курултая татар Ульяновской области

09:00 - 09:30 - Фойе Центра татарской культуры, регистрация участников, гостей.
09:45 - Площадь ЦТК - Возложение цветов к памятнику болгарского(татарского) поэта-гуманиста XIII века Кул Гали.

10:00-10:05 - Зрительный зал ЦТК - Открытие - Муфтий РДУМ Ульяновской области Сулейманов Саубян-хазрат Юнусович.

10:05-10:15 Приветственное слово Губернатора Ульяновской области Морозова Сергея Ивановича.
10:15-10:30 Приветственное слово Представителя Правительства Республики Татарстан
10.30-10.35 Выступление Президента УОООТБ «Сембер» Гафурова Радика Мансуровича - «Развитие татарского бизнеса в Ульяновской области. Вопросы экономического сотрудничества с Республикой Татарстан»
10.35-10.40 Выступление Муфтия РДУМ Ульяновской области Сулейманов Савбян Юнусович «Вопрос о возвращении мечети на ул. Федерации, 33. Выделение земельного участка под строительство Соборной мечети», «Выделение средств на издание Ульяновской областной мусульманской газеты», «Выделение 20 минут на Ульяновской радиостанции для пятничного Вагаза на татарском и русском языках»
10.40-10.45 Выступление Председателя женского любительского объединения «Ак калфак» - «Проблемы сохранения и развития татарских семей»
10-4510-50 Выступление Председателя родительского комитета лицея №91 с татарским этно-культурным компонентом Ильгизяра Зиатдинова – «Проблемы сохранения национальных школ»
10-5511-00 Выступление Советника Губернатора Ульяновской области по национальным вопросам, Председателя Исполкома Ульяновской областной национально-культурной автономии Рамиса Фаруковича Сафина – «Сохранение татарского языка в школах Ульяновской области» «Перспектива развития школы с татарским этнокультурным компонентом»
11.00-11.05 Выступление Председателя Совета Ульяновской городской просветительской общественной организации «Булгарское возрождение» Богданова Шевкида Медихатовича – «Реализация программы археологических раскопок для студенческой молодежи на территории Волжской Булгарии», «Создание учебника по истории Волжской Булгарии»
11.05-11.10 Выступление Президента Федерации по татарской борьбе «Куреш» Зяббарова Фаниса Хатыповича- «Проблемы развития татарской борьбы Куреш»
11.10-11.15 Выступление Председателя УОТМОО «Яна дулкын» Галлеева Тимура Равилевича – «Перспективы развития татарского радио в Ульяновской области»
11.15-11.20 Выступление заместителя Председателя Ульяновского областного татаро-башкирского общественного движения «Туган тел» Айрата Ибрагимова
11.20-12-45 Свободный Микрофон.
12.45 Закрытие пленарного заседания, чтение резолюции
13.00-14.30 Столовая СОШ № 28, (доставка на автобусах) Обед
14.30- 16.30 Зрительный зал Центра татарской культуры Показ спектакля «Мулла» Атнинский государственный драматический театр (Республика Татарстан, Атнинский р-н, с. Большая Атня)
16.30 Отъезд участников